‘Zekerheid is de vijand van verandering’. In de laatste aflevering van het programma Zomergasten haalde psychotherapeute Esther Perel deze woorden van systeemtherapeut Salvador Minuchin aan. Als mensen sterk vasthouden aan hun verhaal van de werkelijkheid staat dat verandering in de weg. Innerlijk is er dan geen ruimte om een andere versie te kunnen zien. Dat zou een te grote emotionele ontregeling teweeg brengen waar weerstand tegen is. In haar fragment keuze laat ze daar mooie voorbeelden van zien met de boeiende vraag of het voor sommige mensen beter is om met een illusie te blijven leven in plaats van een mogelijk pijnlijker realiteit onder ogen te zien. Wat een inspirerende en bevlogen collega kregen we te zien, de enige zomergast bij wie ik geen enkele keer weg zapte!

In het psychoanalytisch werk is de uitspraak ‘zekerheid is de vijand van verandering’ ook van toepassing. Als je leeft in een vaste overtuiging alles zeker te weten over jezelf en hoe de wereld in elkaar zit, dan is er geringe ruimte om twijfel en ambivalentie te ervaren. Nu is er altijd een zeker spanningsveld tussen het willen kennen van de ‘waarheid’ en daar tegelijk ook je ogen voor willen sluiten; een verlangen te ontrafelen en angst voor wat je dan te zien krijgt. Zekerheden bieden ook houvast die mensen in hun leven soms hard nodig (gehad) hebben om zich aan vast te houden.

Een deel van een psychoanalyse is dan ook de ontwikkeling je naar het punt te bewegen waarop je jezelf vragen gaat stellen, ook al ligt dat voorbij de grens van wat je tot dan toe kende. Daar gaat vaak veel tijd overheen, het gaat immers om een structurele verandering in jezelf van een meer zwart/wit, goed/slecht denken waarin alles vast ligt, naar een beweeglijker binnenwereld waarin nuances bestaan. Dus niet alleen in één bepaalde situatie leren om meerdere waarheden tegelijk te kunnen zien met empathie voor de ander, maar het vermogen ontwikkelen grotendeels zo in het leven te staan. Dit proces en het je daarin bewust worden van onbewuste patronen en fantasieën die ten grondslag liggen aan veel van je gevoelens, gedachten en gedragingen, kan veel emotionele beroering geven. Denk aan schaamte, schuldgevoel, angst, boosheid en verdriet. Maar ook opluchting, je gezien en begrepen voelen, relaxter zijn en blijdschap.

Psychoanalyse is een intensief proces waarbij de frequentie van de zittingen om die reden hoog is, 4/5x per week gedurende meerdere jaren.