Op zondag 7 januari 2018 speelde de in Rusland geboren en in Nederland getogen pianiste Helena Basilova in het VPRO programma ‘Vrije geluiden’ werk van haar tien jaar geleden overleden vader Alexander Basilov. Ze vertelde aan presentatrice Giovanca Ostiana hoe ze in de verwerking van het verlies van haar vader na een blokkade langzamerhand de energie van afsluiten en afscheid om heeft kunnen zetten in het maken van een eerbetoon aan het oeuvre van haar vader .
Deze mooie beschrijving hoe verwerking kan verlopen, doet denken aan wat Sigmund Freud beschreef in zijn beroemde werk ‘rouw en melancholie’ uit 1916. Na een groot verlies – als de geliefde persoon niet meer bestaat – moet het libido worden terug getrokken uit de verbindingen met de geliefde en in de eigen psyche voortgezet. Deze ‘rouwarbeid’ geeft verzet en wordt – in het gunstigste geval – stap voor stap in de tijd gerealiseerd. Dan herwint het Ik zijn vrijheid en kan je een ’monument’ (innerlijk of in de buitenwereld) voor iemand oprichten zoals Helena Basilova heeft gedaan door de melancholische en dromerige muziek van haar vader te laten klinken.
Basilova refereert zowel in het gesprek met Giovanca als ook in het artikel ‘hoe Helena Basilova haar vaders muziek ontdekte’ in de Volkskrant (d.d. 27 januari 2018) aan de psychoanalyse om het proces van de ontdekking van haar vaders melodieën te beschrijven.
Het in bezit komen van de manuscripten was overweldigend, vertelt Helena, al dat materiaal in plastic tassen, het zag er niet uit, verpakt in gekke mapjes. Het uitpakken, de inhoud van de mapjes ontdekken, haar vaders tonen laten klinken opende deurtjes in hem en maakte dat ze steeds dichterbij hem kon komen. ‘Het was alsof ik in zijn ziel aan het rondzweven was’ zegt Basilova in de Volkskrant.
De parallel met het werk in psychoanalyse is goed voor te stellen. Een berg onbewust materiaal in de vorm van dromen, associaties en ongekende patronen waar men zich in het begin liggend op de bank nauwelijks bewust van is, bewaard in een uiterlijke verpakking die er anders uit kan zien dan wat het in zich herbergt. Een proces door in contact met de analyticus steeds verder in de ‘gekke mapjes’ van je binnenste door te dringen. Dromen die betekenis krijgen, losse associaties die een lijn vormen, onbewuste patronen die herkenbaar worden: ‘vrije geluiden’ mogen worden gehoord. Net als de meeste analysanten vond Helena haar proces soms pijnlijk en zwaar, maar vooral mooi en waardevol: ‘Ik ben ontzettend blij dat mijn vaders muziek nu de wijde wereld is ingetrokken.’
Luister naar de muziek van Alexander Basilov gespeeld door zijn dochter Helena:
Meer lezen?
Met dank aan Helena voor de foto’s en ons contact over dit blog.
