‘Spreken als daad’ door Tinka Prast; boekbespreking

Woensdagavond 24 april 2025: de presentatie van de bundel ‘Spreken als daad – De stem van de psychoanalyse in de samenleving.‘ vond plaats bij boekhandel van Rossum in Amsterdam. Het boek van Tinka Prast is een gloedvol pleidooi om naast het werk in de spreekkamer ons als psychoanalytici te mengen in het publieke debat en ons geluid te laten horen daar waar we onrecht en het lijden dat mensen elkaar aandoen zien. Hiermee stapt ze in de lange traditie want ook Sigmund Freud, Hanna Segal (‘Silence is the real crime‘) en David Bell keken naar de binnenwereld en tegelijk naar de menselijke cultuur in z’n geheel.

Het psychoanalytisch gedachtegoed met kernbegrippen als het onbewuste, projectie, splijting, afgunst en loochening is bij uitstek geschikt om verschijnselen in de maatschappij – o.a. vreemdelingenhaat, oorlog, de klimaatcrisis – beter te kunnen begrijpen.

En zo schrijft Prast: ‘We moeten pogingen doen om het te blijven begrijpen, anders bevriezen we in machteloosheid en apathie!’

Het is een rijk boek waaruit het moeilijk is keuzes te maken om te belichten. Overkoepelend kunnen we lezen dat wanneer de mens zich bedreigd of onder grote druk voelt, de kans toeneemt op regressie naar de paranoïd-schizoïde positie (een term van Melanie Klein) met behoefte aan een sterke leider die de complexiteit der dingen – die (te) overspoelend is – versimpelt tot oneliners en zwart/wit denken. Dit ten koste van het erkennen van ambivalentie, het verkennen van nuances en het verdragen van angstige en pijnlijke gevoelens. Een vorm van blikvernauwing en gevoeligheid voor propaganda.

Daarmee legt Prast de relatie met ‘Othello, de moor van Venetië‘ van Shakespeare waar ze een apart hoofdstuk over afgunst en jaloezie aan wijdt. Tijdens de boekpresentatie legde Gijs Scholten van Aschat uit wat het verhaal van Othello is, en hij nam het publiek helemaal mee in een dialoog tussen Othello (grote man die naar beneden sprak) en Iago (kleine man die naar boven sprak). Daarin liet hij zien hoe listig Iago het zaadje van de jaloezie in Othello plantte en hem van zijn gemoedsrust beroofde. Projectie en afgunst drijven de hoofdrolspelers in het stuk naar een totale destructie. De tragiek hiervan is ook nu herkenbaar in alledaagse vormen van vernietiging. Waarbij de sleutel tot verandering zit in het onder ogen zien van onze eigen afgunst, angst en jaloezie zodat we niet onbewust onszelf en anderen er door naar de afgrond laten drijven. Een proces van bewustwording dat de innerlijke ontvankelijkheid moet vergroten.

Dat is ook het antwoord op de vraag die Leontine Brameijer in haar mooie lezing tijdens de boekpresentatie stelde: Hoe vertellen we de mensen what they do not want to hear? Waarom willen we het niet weten?

In de bundel ook een mooi hoofdstuk met gedachten over de relatie tussen lichaam & geest en natuurlijk mag het thema dromen in het werk van Tinka niet ontbreken. Dromen blijken geen bedrog te zijn … Maar wat dan wel? Lezen deze bundel!